Toerekenbaarheid overheidsdaad in Amsterdam
In Amsterdam speelt toerekenbaarheid overheidsdaad een sleutelrol bij claims tegen de Gemeente Amsterdam of de Staat. Het gaat om de vraag of een onrechtmatige actie van een ambtenaar of overheidsorgaan aan de lokale of nationale overheid kan worden toegerekend, zodat inwoners schade kunnen verhalen op de verantwoordelijke instantie.
Wettelijke basis
De regels voor toerekenbaarheid overheidsdaad staan in het civiele aansprakelijkheidsrecht, vooral artikel 6:162 Burgerlijk Wetboek (BW). Dit artikel stelt dat wie onrechtmatig handelt, de schade moet vergoeden. Voor overheidsorganisaties zoals de Gemeente Amsterdam geldt artikel 6:163 BW voor interne toerekening, maar de Hoge Raad-jurisprudentie is doorslaggevend. Relevante uitspraken zijn:
- Katwijk-arrest (HR 27 november 1992, NJ 1993/293): Een ambtenaarshandeling is toerekenbaar als deze valt binnen de 'kring van taak en bevoegdheid'.
- Bleker-arrest (HR 26 juni 2009, NJ 2010/157): Schijn van bevoegdheid kan ook leiden tot toerekening.
In bestuurszaken verwijst artikel 3:4 Awb naar kwalificatie als overheidsdaad, maar schadeclaims lopen via het BW bij de Rechtbank Amsterdam.
Voorwaarden voor toerekenbaarheid
Drie cumulatieve eisen stellen toerekenbaarheid overheidsdaad zeker in Amsterdam:
- Taakgerelateerd: De ambtenaar oefent zijn publieke functie uit, inclusief nauw verwante handelingen.
- Organisatorische koppeling: Een hiërarchische of functionele link met de Gemeente Amsterdam; zzp'ers vallen meestal buiten.
- Geen privé-initiatief: De handeling staat los van persoonlijke motieven.
De Hoge Raad interpreteert ruim: zelfs buitenbevoegdheid binnen de 'dienstssfeer' leidt tot toerekening.
Uitzonderingen op toerekenbaarheid
Niet alle ambtenaarfouten maken de Gemeente Amsterdam aansprakelijk. Uitzonderingen omvatten:
- Reële privé-acties: Zoals een ambtenaar die privé een boete krijgt op kantoor.
- Opsporingszaken: Art. 6:175 BW beperkt bij bona fide politiehandelen.
- Externe deviantie: Geweld uit privéfrustratie buiten taakomschrijving.
Vergelijking toerekenbaar versus niet-toerekenbaar
| Situatie | Toerekenbaar? | Reden |
|---|---|---|
| Ambtenaar Gemeente Amsterdam weigert onterecht bouwvergunning | Ja | Binnen taakuitoefening |
| Amsterdamse politieagent gebruikt excessief geweld bij aanhouding | Ja | In dienstssfeer |
| Ambtenaar veroorzaakt ongeluk met privéauto op werkadres | Nee | Pure privéhandeling |
| Inspecteur lekt data voor persoonlijk profijt | Nee | Extreme afwijking |
Praktische voorbeelden in Amsterdam
Een Amsterdammer vraagt een terrasvergunning aan bij de Gemeente Amsterdam. De ambtenaar verliest papieren en wijst af. Door vertraging lijdt de ondernemer schade – toerekenbaar, want taakgebonden. Claim via Rechtbank Amsterdam ex art. 6:162 BW.
Of: Bij een huiszoeking in de Pijp beschadigt politie onnodig meubels. Toerekenbaar, tenzij privé-motief. Dien claim in bij de politie of Staat.
Tegengesteld: Een Amsterdamse vuilnisophaler steelt een fiets tijdens zijn route in de Jordaan. Mogelijk niet-toerekenbaar bij puur eigen gewin, maar vaak wel door dienstcontext.
Rechten en plichten bij toerekenbaarheid
Rechten van Amsterdammers:
- Schade claimen via dagvaarding bij Rechtbank Amsterdam of bestuursbezwaar.
- Causaliteit bewijzen tussen daad en verlies.
- Vervaltermijn: 5 jaar (art. 3:310 BW).
Plichten overheid:
- Interne verhaal op ambtenaar bij grove nalatigheid.
- Grondig en open onderzoek.
Lees meer in ons artikel over onrechtmatige overheidsdaad.
Veelgestelde vragen
Is een fout van een ZZP-adviseur voor Gemeente Amsterdam toerekenbaar?
Nee, zonder gezagsverhouding. Zie HR 13 juli 2018, ECLI:NL:HR:2018:1270.
Kan Gemeente Amsterdam een claim weigeren met 'geen toerekening'?
Ja, maar Rechtbank Amsterdam toetst kritisch; bewijslast bij overheid.
Geldt dit voor provincies en waterschappen in regio Amsterdam?
Ja, uniform voor alle overheidslichamen (art. 1:1 Awb).
Wat als de ambtenaar het ontkent?
Toerekening baseert op feiten, niet intentie.
Tips en aanbevelingen
Voor een sterke claim bij toerekenbaarheid overheidsdaad in Amsterdam:
- Documenteer grondig: datums, namen, getuigenverklaringen.
- Meld schade schriftelijk bij Gemeente Amsterdam en start bezwaarprocedure.
- Zoek gratis advies bij Juridisch Loket Amsterdam.
- Overweeg mediation via de gemeente voor snelle afwikkeling.